อุปมาน VS. อนุมาน

การสรุปแบบอุปมาน(Induce) เป็นการสรุปจากความจริงย่อย เป็นประโยคอ้าง เพื่อลงข้อสรุปเป็นความจริงใหม่ ถ้าประโยคอ้างเป็นจริง ข้อสรุปนั้นมีแนวโน้มที่จะเป็นจริง

ยกตัวอย่าง

แม่ชอบชื้อสินค้าที่มีของแถม             (ความจริงย่อย ประโยคอ้าง)

พี่สาวชอบซื้อสินค้าที่มีของแถม          (ความจริงย่อย ประโยคอ้าง)

เพื่อนผู้หญิงชอบซื้อสินค้าที่มีของแถม  (ความจริงย่อย ประโยคอ้าง)

ป้าชอบซื้อสินค้าที่มีของแถม                  (ความจริงย่อย ประโยคอ้าง)

ผู้หญิงชอบซื้อสินค้าที่มีของแถม            (ข้อสรุป)

สังเกตว่าเป็นการสรุปแบบแนวราบ
ส่วนการทำวิจัยด้วยวิธีอุปมาน (inductive approach) เป็นการสร้างทฤษฎีจากข้อเท็จจริงที่มีอยู่เรียกว่า grounded theory

การสรุปแบบอนุมาน(Deduce) เป็นการใช้เหตุผลจากทฤษฎี หลักการ ไปลงข้อสรุป 

ยกตัวอย่าง

                                ดอกไม้สีขาวมีกลิ่นหอม       (ความรู้เดิม หรือประโยคอ้าง)

                                ดอกมะลิมีสีขาว                      (ความจริงย่อย)

                                ดอกมะลิมีกลิ่นหอม               (ข้อสรุป)

สังเกตว่าเป็นการสรุปแบบแนวดิ่ง

ส่วนการทำวิจัยด้วยวิธีอนุมาน (deductive approach) คือตั้งทฤษฎีขึ้นมาก่อนแล้วพิสูจน์ทฤษีดังกล่าว